احکام عقد دائم-نکاح (ازدواج)

(مسأله 2412) زني كه عقد دائمي شده نبايد بدون اجازه شوهر از خانه بيرون رود و بايد خود را براي هر لذتي1 كه او مي خواهد، تسليم نمايد2 و بدون عذر شرعي از نزديكي كردن او جلوگيري نكند، و اگر در اينها از شوهر اطاعت كند، تهيّه غذا و لباس و منزل او و لوازم ديگري كه در كتب ذكر شده بر شوهر واجب است3 و اگر تهيّه نكند، چه توانايي داشته باشد يا نداشته باشد، مديون زن است.

1- نوري: براي هر كاميابي جنسي...

فاضل: براي هر لذّت متعارفي...

2- سبحانی: نبايد بدون اجازه شوهر از خانه بيرون رود يا كارى را در خارج خانه انتخاب كند مگر براى نيازمندى هاى جزئى كه با حقوق زوج و شئون او منافات نداشته باشد...

3- اراكي: تهيه غذا و لباس و منزل و لوازم ديگر او بر شوهر واجب است و اگر تهيّه نكند به تفصيلي كه در كتب مفصل ذكر شده مديون زن است.

گلپايگاني، صافي: تهيّه غذا و لباس و منزل او بر شوهر واجب است...

*****

خوئي و تبريزي 2421: مسأله- زني كه عقد دائمي شده احتياط در آن است كه بدون اجازه شوهر براي كارهاي جزئي نيز از خانه بيرون نرود هر چند با حقّ شوهر منافات نداشته باشد و بايد خود را براي هر لذّتي كه او مي خواهد، تسليم نمايد و بدون عذر شرعي از نزديكي كردن او جلوگيري نكند و تهيه غذا و لباس و منزل زن (خوئي: مادامي كه بدون عذر از منزل بيرون نرفته) بر شوهر واجب است و اگر تهيّه نكند چه توانايي داشته باشد يا نداشته باشد، مديون زن است.

وحید: مسأله 2478- زنى كه عقد دائمى شده نباید بدون اذن شوهر از خانه بیرون رود ، و باید خودرا براى هر لذّت مشروعى كه او مى خواهد تسلیم نماید ، و بدون عذر شرعى از نزدیكى كردن او جلوگیرى نكند ، و اگر این وظایف را انجام دهد ، تهیه غذا و لباس و منزل و سایر مایحتاج زن ـ بر طبق آنچه متعارف است ـ بر شوهر واجب است ، و اگر تهیه نكند ـ چه توانایى داشته باشد یا نداشته باشد ـ مدیون زن است.

سيستاني: مسأله 2432- زني كه عقد دائم شده حرام است بدون اجازه شوهر از خانه بيرون برود هرچند با حقّ شوهر هم منافات نداشته باشد، مگر اينكه ضرورتي ايجاب كند يا ماندن در خانه براي او حرجي باشد يا مسكن مناسب او نباشد و بايد خود را براي لذّتهاي جنسي كه حقّ همسر است هر وقت او مي خواهد ، تسليم نمايد و بدون عذر شرعي از نزديكي كردن او جلوگيري نكند و تهيّه غذا و لباس و منزل زن و تهيّه احتياجاتش برشوهر واجب است و اگر تهيّه نكند چه توانايي داشته باشد يا نداشته باشد، مديون زن است، و همچنين از حقوق زن است كه مرد او را مورد اذيت و آزار قرار ندهد و با او بدون وجه شرعي، تندي و خشونت نكند.

مكارم: مسأله 2062- زني كه عقد دائم شده بنابراحتياط نبايد بدون اجازه شوهر از خانه بيرون رود، يا كاري در خارج خانه انتخاب كند (خواه اجازه لفظي باشد و يا از قرائن معلوم شود كه او راضي است) و بدون عذر شرعي از نزديكي كردن او جلوگيري نكند؛ بر شوهر نيز واجب است كه غذا و لباس و منزل و لوازم ديگر را مطابق معمول براي او تهيّه كند (حتي هزينه طبيب و دارو و مانند آن) و اگر تهيّه نكند بدهكار او خواهد بود، خواه توانايي داشته باشد يا نه.

زنجاني: مسأله 2421- زني كه عقد دائمي شده نبايد بي عذر شرعي بدون اجازه شوهر از خانه بيرون رود و بايد خود را براي هر لذتي كه او مي خواهد و عذر شرعي براي زن در اجتناب آن نيست تسليم نمايد، و اگر در اينها از شوهر اطاعت كند، تهيّه غذا و لباس و منزل و ساير لوازم منزل او (بادر نظر گرفتن شؤون زن) بر شوهر واجب است، و اگر تهيّه نكند؛ چه توانايي داشته باشد يا نداشته باشد، مديون زن است.(گفتنی است که نزدیکی از راه دبر جزء حقوق مرد بر زن نیست و زن می تواند از تسلیم شدن در این زمینه امتناع ورزد بلکه مرد نمی تواند بدون رضایت زن به این کار اقدام ورزد.)

مظاهری: مسأله ۲۰۰۵- زن باید برای هر لذت جنسی متعارف تسلیم شوهر باشد مگر اینکه عذری داشته باشد و اگر عقد دائمی است باید بیرون رفتن او از منزل با اجازه شوهر باشد ولی در کارهای دیگرش که منافی با لذت جنسی شوهرش نیست اجازه او لازم نیست .

[و] تهیه مخارج زن اگر عقد دائمی باشد مطابق معمول بر شوهر واجب است و اگر تهیه نکند ، بدهکار او خواهد بود مگر اینکه زن راضی به آن زندگی باشد.

(مسأله 2413) اگر زن دركارهايي كه در مسأله پيش گفته شد اطاعت شوهر را نكند1 گناهكار است و حقّ غذا و لباس2 و منزل و همخوابي ندارد ولي مهر او از بين نمي رود.

1- خوئي، تبريزي: حقّ همخوابي ندارد و گناهكار است و مشهور فرموده اند كه حقّ غذا و لباس و منزل نيز ندارد، ولي اين حكم مادامي كه زن نزد شوهر است محلّ اشكال است. و امّا مهر او، بدون اشكال از بين نمي رود.

زنجاني: بدون عذر شرعي اطاعت شوهر نكند...

2 -زنجاني: و ساير لوازم...

وحید: و سایر ما یحتاج ...

*****

سيستاني: مسأله 2431- اگر زن به وظايف زناشويي خود در برابر شوهر هيچ عمل نكند، حقّ غذا و لباس و منزل بر او ندارد، هرچند نزد او بماند و اگر گاهي تسليم در برابر خواسته هاي جنسي مشروع او سرباز زند بنابر احتياط واجب نفقه اش ساقط نمي شود، و امّا مهر او با عدم تمكين، به هيچ وجه ساقط نمي شود.

(مسأله 2414) مرد حقّ ندارد زن خود را به خدمت خانه مجبور كند1.

اين مسأله در رساله آيت الله بهجت نیست.

1- تبريزي: مگر آن كه در عقد نكاح شرط كند.

*****

وحید:مساله 2478- مرد حقّ ندارد زن خودرا به خدمت خانه ملزم كند.

مكارم: مسأله 2064 - زن وظيفه ندارد خدمت خانه را انجام دهد و غذا تهيّه كند و نظافت و مانند آن را انجام دهد مگر به ميل خود و اگر مرد او را مجبور بر اين كارها نمايد زن مي تواند حقّ الزحمه خود را در برابر اين كارها از او بگيرد.

زنجانی:مساله 2423- اگر در عقد ازدواج انجام کاری از خدمات منزل را بر زن شرط کرده باشند مثلا در ضمن عقد غذا پختن را ذکر کرده یا عقد را براساس آن جاری کرده باشند به نحوی که تخلف از ان از قرارداد محسوب گردد زن باید به تعهد خود عمل نماید و در غیر این صورت زن وظیفه ندارد خدمت خانه را انجام دهد و می تواند بابت کارهای خانه از شوهر خویش مطالبه مزد نماید همچنانکه می تواند بابت کارهایی که به درخواست شوهر قبلا انجام داده مزد بگیرد مگر در چهار صورت:

1- در وقت انجام آن کارها با آگاهی از استحقاق مزد قصد مجانیت کرده باشد

2- از استحقاق مزد مطلع نبوده ولی به طور مطلق قصد مجانیت کرده باشد. (یعنی مثلاً قصد داشته بدون مزد غذا بپزد حتی به فرض آنکه حق مزد گرفتن داشته باشد).

3- پس از انجام آن کارها حق مزد خویش را اسقاط کرده باشد .

4- شوهر قصد مجانی بودن کار را داشته و درخواست وی ظاهر در این معنی باشد.

مظاهری:مساله ۲۰۰۸- چون عقد ازدواج معمولاً مبنى بر خانه‏دارى زن و بچه‏دارى و شيردادن او انجام مى‏گيرد، بنابراين خانه‏دارى و بچه‏دارى و شيردادن مطابق معمول به عهده زن مى‏باشد، مگر اينكه در ضمن عقد شرط كند كه چنين وظيفه‏اى نداشته باشد يا حق‏الزحمة خود را در برابر اين كارها بگيرد.

(مسأله 2415) مخارج سفر زن1 اگر بيشتر از مخارج وطن باشد با شوهر نيست، ولي اگر شوهر مايل باشد كه زن را سفر ببرد بايد خرج سفر او را بدهد.

اين مسأله در رساله آيات عظام مكارم، بهجت ومظاهری نیست.

1- اراكي: مخارج سفر غير ضروري و غير متعارف زن...

*****

سيستاني: مسأله 2433- مخارج زن در سفر اگر بیشتر از مخارج او در وطن باشد، چنانچه با اذن شوهر سفر رفته باشد بر عهده شوهر است ولي پول ماشين و يا هواپيما و مانند اينها و بقيّه مخارجي كه سفر كردن او متوقف بر آنهاست، بر خودش مي باشد. ولي اگر شوهر مايل باشد كه زن را سفر ببرد، بايد خرج سفر او را هم بدهد، وهمچنين اگر سفر ضروري از نظر شؤون زندگي باشد مانند سفر براي معالجه.

وحید:مساله 2479- مخارج سفر زن اگر بیشتر از مخارج او در وطن باشد بر شوهر نیست ، مگر سفرى باشد كه مخارج آن سفر عرفاً نفقه او باشد ، مانند آن كه بیمار باشد و معالجه متوقّف بر سفر باشد ، كه در این صورت مخارج سفر به قدر متعارف بر شوهر است ، و همچنین اگر شوهر مایل باشد كه زن را به سفر ببرد.

زنجاني: مسأله 2424- اگر زن سفر رود، چنانچه سفر مانند سفر حجّ و نذر واجب باشد، مخارج سفر زن كه بيشتر از مخارج وطن است، با شوهر نيست، ولي اگر زن بطور متعارف نيازمند به سفر است تمام مخارج سفر وي با شوهر است هرچند بيشتر از مخارج وطن باشد، ولي اگر نيازمندي زن به سفر متعارف نباشد، مخارج سفر افزوده مخارج وطن با شوهر نيست، و اگر سفر براي زن ضروري نباشد و با اجازه شوهر سفر كند لزوم پرداخت مخارج سفر زن بستگي به نحوه توافق وي با شوهر خود دارد، و اگر شوهر مايل باشد كه زن را سفر ببرد، بر زن لازم است كه همراه وي برود و خرج سفر زن بر عهده شوهر است.

(مسأله 2416) زني كه از شوهر اطاعت مي كند اگر مطالبه خرجي كند و شوهر ندهد (مي تواند جهت الزام شوهر بر پرداخت نفقه به حاكم شرع1 و اگر ممكن نباشد به عدول مؤمنين و اگر آن هم ممكن نباشد به فسّاق مؤمنين مراجعه نمايد و چنانچه الزام شوهر بر دادن نفقه ممكن نباشد2) مي تواند در هر روز به اندازه خرجي آن روز بدون اجازه از مال او بردارد و اگر ممكن نيست چنانچه ناچار باشد كه معاش خود را تهيه كند، در موقعي كه مشغول تهيّه معاش است اطاعت شوهر بر او واجب نيست.

این مساله در رساله آیت الله بهجت نیست.

1- فاضل: به مجتهد جامع الشرايط...

2- [قسمت داخل پرانتز در رساله آيت الله نوري وسبحانی نيست]

*****

اراكي: مسأله ۲۴۳۰- زني كه از شوهر اطاعت مي كند و شوهر خرج او را نمي دهد مي تواند جهت الزام شوهر بر پرداخت نفقه به حاكم شرع مراجعه نمايد و چنانچه الزام شوهر بردادن نفقه به هيچ وجه ممكن نشد، مي تواند با اجازه گرفتن از حاكم شرع در هر روز به اندازه خرجي آن روز بدون اجازه از مال او بردارد و اگر ممكن نيست، چنانچه نتواند معاش خود را تهيّه كند، مگر آن كه بي اجازه او از منزل خارج شود، اطاعت شوهر بر او واجب نيست.

گلپايگاني، صافي: مسأله ۲۴۲۵- زني كه ازشوهر اطاعت مي كند و شوهر خرج او را نمي دهد اگر ممكن است مي تواند خرج خود را بدون اجازه از مال او بردارد و اگر ممكن نيست چنانچه ناچار باشد كه معاش خود را تهيّه كند اگر نمي تواند با اطاعت شوهر تهيّه معاش كند در موقعي كه مشغول تهيّه معاش است اطاعت شوهر بر او واجب نيست. ولي احتياط آن است كه از حاكم شرعي هم اذن بگيرد.

خوئي و تبريزي ۲۴۲۵، سیستانی: مسأله ۲۴۳۴- زني كه خرج او بر عهده شوهر است و شوهر خرج او را نمي دهد مي تواند خرجي خود را بدون اجازه ازمال او بردارد و اگر ممكن نيست چنانچه ناچار باشد كه معاش خود را تهيّه كند. در موقعي كه مشغول تهيّه معاش است اطاعت شوهر بر او واجب نيست.

. سيستاني: چنانچه ناچار باشد و نتواند به حاكم شرع شكايت برد و با كار كردن بخواهد مخارج خود را تهيّه كند...

وحید:مساله 2480- زنى كه خرج او بر شوهر است و شوهر خرج اورا نمى دهد مى تواند بعد از مطالبه و امتناع شوهر خرجى خودرا بدون اذن از مال او بردارد ، و بنا بر احتیاط واجب ـ اگر ممكن باشد ـ از حاكم شرع براى برداشتن اذن بگیرد ، و اگر نتواند از مال او بردارد و اجبار او هم به وسیله متصدّى امور حسبیه میسّر نباشد ، چنانچه ناچار باشد كه معاش خودرا تهیه كند ، در موقعى كه مشغول تهیه معاش است اطاعت شوهر بر او واجب نیست.

مكارم: مسأله 2064- هرگاه زن مطالبه خرجي كند و شوهر ندهد مي تواند هر روز به اندازه خرجي آن روز بدون اجازه از مال او بردارد و احتياط واجب آن است كه اين كار با اجازه حاكم شرع باشد و اگر مجبور شود كه خودش معاش خود را تهيّه كند درموقعي كه مشغول كار است اطاعت شوهر بر او واجب نيست.

زنجاني: مسأله 2425- زني كه از شوهر اطاعت مي كند اگر مطالبه خرجي كند و شوهر ندهد مي تواند براي وادار كردن شوهر به پرداخت نفقه به حاكم شرع و اگر ممكن نباشد به مؤمنان عادل و اگر آن هم ممكن نباشد به مؤمنان فاسق مراجعه نمايد، و چنانچه نتواند شوهر را به دادن خرجي وادار كند مي تواند در هر روز به اندازه خرجي آن روز بدون اجازه شوهر از مال او بردارد، همچنين مي تواند خرجي روزهاي قبلي را كه شوهر نپرداخته بدين ترتيب از وي بگيرد و اگر ممكن نيست چنانچه ناچار باشد كه معاش خود را تهيّه كند و با اطاعت شوهر تهيّه معاش براي وي ممكن نباشد، در موقعي كه مشغول تهيّه معاش است اطاعت شوهر بر او واجب نيست.

مظاهری: مسأله ۲۰۰۹- هرگاه شوهر خرجى زن را ندهد، زن مى‏تواند بدون اجازه از مال او بردارد.[و] هرگاه مرد حقوقى را كه زن بر او دارد ترك نمايد، رعايت حقوق شوهر بر زن لازم نيست.

(مسأله 2417) مرد نمي تواند زن دائمي خود را به طوري ترك كند كه نه مثل زن شوهر دار باشد، نه مثل زن بي شوهر، لكن واجب نيست هرچهار شب يك شب نزد او بماند1.

این مسأله در رساله آیت الله بهجت نیست.

1- مكارم: ولي اگر همسرهاي متعدّد دارد بايد در ميان آنها از اين جهات با عدالت رفتار نمايد كه شرح آن در كتابهاي مفصل فقهي آمده است.

مظاهری: ولی اقلا باید هر چهار ماه یک مرتبه با او نزدیکی کند.

*****

اراكي: ۲۴۳۱، زنجانی: مسأله ۲۴۲۶- مرد بايد هرچهار شب يك شب، نزد زن دائمي خود بماند.

گلپايگاني: مسأله- اگر مرد بيش از يك زن داشته باشد بايد در هر چهار شب يك شب نزد زن دائمي خود بماند، بلكه اگر يك زن داشته باشد نيز بنابر احتياط.

خوئي و تبریزی: ۲۴۲۶، فاضل: ۲۵۳۷، سيستاني: مسأله ۲۴۳۵- مرد اگر دو زن داشته باشد. و نزد يكي از آنها يك شب بماند واجب است نزد ديگري نيز يك شب در ضمن چهار شب بماند* و درغير اين صورت ماندن نزد زن واجب نيست بلي لازم است او را به طور كلّي متاركه ننمايد و اولي و أحوط اين است كه مرد. در هر چهار شب يك شب نزد زن دائمي خود بماند.

. فاضل: اگر چند زن داشته باشد... سيستاني: مرد اگر مثلاً دو زن دائمی داشته باشد...

* تبريزي: مگر آن كه زن ازحقّ خود صرفنظر كند...

. فاضل: مردي كه يك زن دارد...

وحید: مسأله 2481- مرد ـ بنابر احتیاط واجب ـ در هر چهار شب ، یك شب نزد زن دائمى خود بماند ، ولى اگر دو زن داشته باشد و نزد یكى از آنها یك شب بماند ، واجب است نزد دیگرى نیز یك شب در ضمن چهار شب بماند.

صافي: مسأله ۲۴۲۶- اگر مرد بيش از يك زن دائمي داشته باشد، و نزد يكي از آنها يك شب بماند بايد نزد ديگران نيز در چهار شب يك شب بماند بلكه اگر يك زن داشته باشد نيز بنابر احتياط همینطور است.

زنجانی: مسأله 2426- مرد باید در هر چهار شب یک شب تا طلوع آفتاب نزد زن دائمی خود بماند البته مسافرت مرد -هرچند ضروری نباشد- جایز است و لازم نیست زن را همراه خود ببرد ولی اگر وی را همراه خود ببرد در صورت امکان باید در هر چهار شب، یک شب را نزد او باشد.

(مسأله 2418) شوهر نمي تواند بيش از چهار ماه، نزديكي با عيال دائمي خود را ترك كند1.

این مسأله در رساله آیت الله بهجت نیست.

1- مكارم: بلكه اگر زن جوان باشد و در اين مدّت بيم آن مي رود كه به گناه بيفتد احتياط واجب آن است كه طوري رفتار كند كه او به گناه نيفتد.

فاضل: مگر با رضايت وي. و بنابر احتياط واجب اين حكم در مسافر، در سفر غير ضروري هم ثابت است.

سبحانی: مگر اینکه زن در سنین بالایی باشد.

مظاهری: رجوع کنید به ذیل مسأله 2417

*****

خوئي و تبريزي 2427: مسأله- شوهر نمي تواند بيش از چهار ماه با عيال دائمي جوان خود نزديكي را ترك كند (تبريزي: مگر آن كه زن راضي باشد).

گلپايگاني، صافي: مسأله ۲۴۲۷- شوهر نمي تواند بيش از چهار ماه، نزديكي با عيال جوان خود را ترك كند بلكه بنا براحتياط بيش از اين مدّت نزديكي با عيال پير خود را نيز ترك نكند.

وحید: مسأله 2482- شوهر نمى تواند بیش از چهارماه نزدیكى با زن دائمى جوان خود را ترك كند ، و همچنین بنابر احتیاط واجب در غیر زن جوان ، مگر با رضایت زن ، یا آن كه نزدیكى بر مرد ضررى یا حرجى باشد در صورتى كه با ضرر و حرج بر زن مزاحمت نكند ، یا آن كه زن ناشزه باشد ، و یا آن كه در ضمن عقد بر زن شرط شده باشد كه اختیار نزدیكى با مرد باشد.

سيستاني: مسأله 2436- شوهر نمي تواند بيش از چهار ماه با زن جوان خود نزديكي را ترك كند، مگر آن كه نزديكي براي او ضرر يا مشقّت زياد داشته باشد، يا آن كه زن خود راضي به ترك آن باشد، و يا آن كه در ضمن عقد ازدواج ترك آن را بر زن شرط كرده باشد، و در اين حكم، بنابر احتياط واجب فرقي نيست ميان اين كه شوهر، حاضر باشد يا مسافر، پس بنابراحتياط واجب جايز نيست سفر غير لازم را بدون عذر و بدون رضايت همسر بيش از چهار ماه ادامه دهد.

زنجانی: مسأله 2426- شوهر نمی‌تواند بیش از چهار ماه قمری نزدیکی با عیال دائمی خود را بدون رضایت وی ترک کند همچنین است اگر ترک نزدیکی در کمتر از چهار ماه باعث اذیت زن شود و مرد عذری - مثل ناراحتی روحی یا مشکل مزاجی- نداشته باشد.

(مسأله 2419) اگر در عقد دائمي مهر را معين نكنند عقد صحيح است و چنانچه مرد با زن نزديكي كند، بايد مهر او را مطابق مهر زنهايي كه مثل او هستند بدهد1.

1- خوئي، زنجاني، سيستاني، وحید: و امّا در متعه چنانچه مهر را معيّن نكنند (سيستاني: هرچند از روي جهل يا غفلت يا فراموشي باشد) عقد باطل مي شود.

*****

مكارم: مسأله 2068- تعيين مهر در عقد دائم واجب نيست و بدون آن عقد صحيح است، ولي بعداً چنانچه با زن نزديكي كند بايد مهر او را مطابق معمول زنهايي كه مثل او هستند بدهد.

مظاهری: مسأله ۲۰۳۱- اگر در عقد مهر را معین نکنند و یا چیز حرامی را مهر قرار دهند نظیر آلات قمار ، عقد صحیح است و باید مهر او را مطابق مهر زنهایی که مثل او هستند داده شود.

(مسأله 2420) اگر موقع خواندن عقد دائمي براي دادن مهر مدّتي معين نكرده باشند، زن مي تواند پيش از گرفتن مهر از نزديكي كردن شوهر جلوگيري كند، چه شوهر توانايي دادن مهر را داشته باشد چه نداشته باشد1. ولي اگر پيش از گرفتن مهر به نزديكي راضي شود و شوهر با او نزديكي كند، ديگر نمي تواند بدون عذر شرعي2 از نزديكي شوهر جلوگيري نمايد.

1- سبحانی: مگر اين كه ناتوانى مالى شوهر قرينه باشد كه پرداخت مهر «عندالاستطاعه» خواهد بود.

2- فاضل: نمي تواند براي دريافت مهريه...

*****

مكارم: مسأله 2069- در صورتي كه مدّتي براي دادن مهر در عقد تعيين نشده باشد زن حقّ دارد مهر خود را فوراً مطالبه كند، بلكه مي تواند پيش از گرفتن مهر از نزديكي كردن شوهر جلوگيري كند، چه شوهر توانايي بر دادن مهر را داشته باشد يا نه، مگر اين كه عدم توانايي او قرينه بر اين باشد كه مهر از اوّل بر ذمّه بوده نه به صورت نقدي.

مظاهری: مسأله ۲۰۳۳- اگر موقع خواندن عقد برای دادن مهر مدتی معین نکرده باشد زن هر وقت بخواهد می تواند مطالبه مهر کند مگر اینکه شوهر توانایی دادن آن را نداشته باشد.

مسأله اختصاصي

بهجت: مسأله ۱۹۰۱- در صورت فوت زن يا مرد قبل از دخول، بنابرأقوي مهر نصف مي شود.